عقیقه چیست؟

عَقیقه، به سنت قربانی کردن در روز هفتم ولادت فرزند، برای حفظ او از بلاها گفته می‌شود. بنابر احادیث، عقیقه از سنت‌ها و سیره مورد تأکید معصومین بوده است. عقیقه احکام و آدابی در زمینه نحوه انتخاب حیوان، چگونگی ذبح و شرایط مصرف گوشت آن دارد. 

عقيقه براى فرزند مستحبّ مؤكّد است، البتّه براى كسانى كه قادر بر آن باشند و بعضى از علما آن را واجب مى‌دانند و بهتر آن است كه در هفتمين روز تولّد فرزند انجام شود واگر انجام نشود تا زمان بلوغ فرزند بر پدر وبعد از بلوغ تا آخر عمر بر خودش مستحبّ است.

اهمّيّت عقيقه:
در احاديث معتبر فراوانى آمده است كه: عقيقه بر كسى كه صاحب فرزندى شود واجب است (ولى حق آن است كه جزءِ مستحبّات مؤكّد است).

فلسفه و زمان عقيقه:
۱. در احاديث بسيارى آمده است كه فرزند در گرو و رهن عقيقه است. يعنى اگر عقيقه نشود در معرض انواع بلاها خواهد بود.

۲. در حديثى معتبر از امام صادق علیه السلام مى‌خوانيم كه فرمود: «هرگاه پسر يا دخترى متولّد شد روز هفتم برايش گوسفند يا شترى عقيقه كن وهمان روز برايش نام (نيكى) انتخاب بنما وموهاى سرش را بتراش و به وزن موهايش طلا يا نقره صدقه بده».

۳. حضرت رضا علیه السلام فرمود: «پيامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله در روز ولادت امام حسن و امام حسين علیهم السلام در گوش آنان اذان گفت و حضرت فاطمه سلام الله علیها در روز هفتم ولادت آن بزرگواران برايشان عقيقه كرد و ران گوسفند را به همراه يك اشرفى به قابله داد».
 
شرايط عقيقه:
عقيقه اگر شتر باشد بايد پنج ساله يا بيشتر و اگر بز باشد يك ساله يا بيشتر و اگر گوسفند باشد حدّاقل شش ماهه يا بيشتر واگر هفت ماه تمام باشد بهتر است ومى‌بايست بيضه‌اش را نكشيده بلكه نكوبيده باشند. ومغز شاخش شكسته نباشد وگوشش را نبريده باشند وكور وزياد لاغر نباشد ولنگ نباشد به حدّى كه راه رفتن برايش مشكل باشد.

(ولى) در حديثى معتبر آمده است كه امام صادق علیه السلام فرمود: «عقيقه همچون قربانى نيست وشرايط آن را ندارد، بنابراين هر گوسفندى باشد كفايت مى‌كند، زيرا هدف گوشت آن است هر چند اگر چاق‌تر باشد بهتر است». (واين نشان مى‌دهد كه بيان اوّل به جنبه‌هاى مستحبّى نظر دارد).

عقیقه اگر گوسفند باشد حدّاقل شش ماهه يا بيشتر باشد

 
دعاى هنگام ذبح گوسفند
۱. در حديثى معتبر آمده است كه امام صادق علیه السلام فرمود: «به هنگام ذبح گوسفند اين دعا را بخوانيد: بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ، اَللّهُمَّ عَقيقَةٌ عَنْ فُلانٍ (به جاى فلان، نام كسى را بگويد كه برايش عقيقه مى‌كنند) لَحْمُها بِلَحْمِهِ وَدَمُها بِدَمِهِ وَعَظْمُها بِعَظْمِهِ اَللّهُمَّ اجْعَلْها وِقاءَ آلِ مُحَمَّدٍ».

۲. در حديثى ديگر آمده است كه خواندن اين دعا را سفارش فرمود: «بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ وَالْحَمْدُ للهِِ وَاللهُ اَكْبَرُ، ايمانآ بِاللهِ، وَثَناءً عَلى رَسُولِ اللهِ، وَالْعِصْمَةُ لاِمْرِهِ، والشُّكْرُ لِرِزْقِهِ، وَالْمَعْرِفَةُ بِفَضْلِهِ عَلَيْنا اَهْلَ الْبَيْتِ».

سپس اگر فرزند پسر باشد بگويد: «اَللّهُمَّ اِنَّکَ وَهَبْتَ لَنا ذَكَرآ وَاَنْتَ اَعْلَمُ بِما وَهَبْتَ وَمِنْکَ ما اَعْطَيْتَ وَكُلُّ ما صَنَعْنا فَتَقَبَّلْهُ مِنّا عَلى سُنَّتِکَ وَسُنَّةِ نَبِيِّکَ وَرَسُولِکَ صلی الله علیه و آله وَاخْسَأْ عَنَّا الشَّيْطانَ الرَّجيمِ لَکَ سَفَكْتُ الدِّماءَ لا شَريکَ لَکَ وَالْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمينَ. اَللّهُمَّ لَحْمُها بِلَحْمِهِ وَدَمُها بِدَمَهِ وَعَظْمُها بِعَظْمِهِ وَشَعْرُها بِشَعْرِهِ وَجِلْدُها بِجِلْدِهِ اَللّهُمَّ اجْعَلْها وِقاءً لِفُلانِ بْنِ فُلانٍ وبه جاى فلان بن فلان نام كسى كه برايش عقيقه شده وپدرش را ببرد».

۳. در روايت معتبر ديگرى آمده است كه امام صادق علیه السلام اين دعا را به هنگام ذبح كردن عقيقه سفارش كرد: «يَا قَوْمِ اِنِّى بَرِىءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ اِنِّى وَجَّهْتُ وَجْهِىَ لِلَّذِى فَطَرَ السَّمَـوَاتِ وَالاَْرْضَ حَنِيفًا مُسْلِمًا وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ إِنَّ صَلاَتِى وَنُسُكِى وَمَحْيَاىَ وَمَمَاتِى لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ لاَ شَرِيکَ لَهُ وَبِذلِکَ أُمِرْتُ وَأَنَا مِنَ الْمُسْلِمِينَ اَللّهُمَّ مِنْکَ وَلَکَ، بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ وَاللهُ اَكْبَرُ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَتَقَبَّلْ مِنْ فُلانٍ وبه جاى فلان، نام فرزند را ببرد سپس گوسفند را سر ببرد».
 
حكم ماليدن خون عقيقه بر نوزاد 
در احاديث بسيار از ماليدن خون عقيقه بر سر نوزاد نهى شده واين كار از خرافات جاهليّت شمرده شده است.

چگونگی تقسیم عقیقه:
مستحب است بعد از سر بریدن عقیقه، استخوان‌هایش را نشکنند، بلکه از بندها جدا کنند، ولی استحباب دفن کردن استخوان‌هاى عقیقه و بعضى از کارهایى که در بعضى جاها مرسوم و معروف است، ثابت نشده و مدرکى ندارد.

مستحب است یک ران یا یک سوم و یا یک چهارم گوسفند را به قابله دهند، اگر قابله مادر بزرگ پدری نوزاد باشد، یا از افراد تحت تکفّل وی باشد، چیزی به قابله داده نمی‌شود، و اگر فرزند بدون قابله متولد شد، آن‌را به مادر فرزند می‌دهند و مادر آن‌را به هر کسی که خواست می‌دهد و بقیّه گوشت را بین مؤمنان نیازمند تقسیم کنند، اما بهتر آن است که بقیّه را لااقل با آب و نمک بپزند و گوشت آن را حدّاقل به ده نفر از مؤمنان، اطعام کنند هر قدر بیشتر باشند دارای فضیلت بیشتر است.

سنّت است که پدر و مادر و هر کسی که خرجش به عهده پدر آن طفل است و عیال او محسوب می‌شوند - مانند فرزندان - از گوشت عقیقه نخورند، همچنین بهتر آن است که از طعامی که در آن پخته باشد نخورند، و خوردن مادر از آن گوشت کراهت بیشتری دارد اما اشکالی ندارد که مادر از گوشت عقیقه به همسایه فقیرش بدهد.

خوب است تراشیدن موی سر فرزند و صدقه دادن به طلا یا نقره، به وزن آن موها و عقیقه نمودن در روز هفتم هم زمان، انجام شود، ولی مستحب است که اوّل، سر فرزند را بتراشند و بعد عقیقه انجام دهند.