تاریخچه

تبریز در طول تاریخ بارها پایتخت بوده و مرکز توجه حکومت‌ها قرار گرفته است. این شهر در زمان اتابکان، خوارزمشاهیان، ایلخانان، چوپانیان، جلایریان، قراقویونلوها، آق‌قویونلوها، صفویانو ولیعهدنشین ایران در دوره قاجاریان به‌عنوان پایتخت سیاسی شناخته شده است. تبریز در زمان ایلخانان بدون شک مهم‌ترین شهر ایران بود و در این زمان قلمرو ایران یکی از پهناورترین قلمروهای دنیا محسوب می‌شد.

یاقوت حموی در کتاب «معجم‌البلدان» به این موضوع اشاره می‌کند که نام شهر تبریز در زمان دیدار یاقوت از تبریز در زبان محلی «تِبریز» تلفظ می‌شد. با توجه به این، مینورسکی معتقد است که تلفظ تِبریز متعلق به گویش ایرانی آذری قدیم است. این گویش به گویش‌های موسوم به گویش‌های ایرانی جنوب دریای خزر وابسته است. همچنین شیوه نگارش نام تبریز در زبان ارمنی و تجزیه و تحلیل صیغه ارمنی، نشان‌دهنده وابستگی واژه توریژ به «زبان پهلوی شمالی» است. مینورسکی در پایان نتیجه می‌گیرد که این مسئله نشان می‌دهد که ریشه نام شهر به زمان‌های بسیار قدیم تا اوایل سلسله ساسانی یا شاید قبل از اشکانیان برمی‌گردد.

لقب‌های شهر تبریز زیاد هستند و این شهر القابی بسیار زیبا و جالب دارد که ازجمله آن‌های می‌توانیم به شهر بدون گدا، شهر زیرگذرها و روگذرها، امن‌ترین شهر ایران، مهد سرمایه‌گذاری ایران، دومین شهر صنعتی ایران، دومین شهر دانشگاهی ایران، دومین شهر بلندمرتبه‌سازی ایران، دومین قطب علوم پزشکی ایران، دومین شهر در جذب گردشگر سلامت در ایران، شهر شکلاتی ایران، قطب خودروسازی ایران، قطب قطعه‌سازی ایران، قطب تولید موتور دیزل خاورمیانه، شهر جهانی بافت فرش و یکی از مهم‌ترین شهرهای مهاجرپذیر ایران اشاره کنیم.

یکی از دروازه‌های تبریز قدیم (۱۸۴۱)

فرهنگ و مردم شناسی

زبان

ساختمان مرکزی شهرداری تبریز

زبان امروز مردم تبریز به ترکی آذربایجانی، ترکی آذری، آذربایجانی و آذری معروف است. تا قبل از ورود زبان ترکی به منطقه، مردم تبریز به زبان آذری صحبت می‌کردند که تا حدود سده یازدهم هجری در آذربایجان رایج بوده است. زبان آذری از زبان‌های ایرانی و نزدیک به گویش‌های جنوبدریای خزر و تاتی بوده است.

آداب و رسوم

رسم و رسوم در منطقه آذربایجان شرقی همیشه با تعصب گرامی داشته می‌شود و تبریز هم در میان شهرهای این استان استثنا نیست.

یکی از خاص‌ترین مراسم‌ها در آذربایجان شرقی به‌خصوص تبریز، جشن نوروز است. در تبریز نوروز خوانی‌ها بيشتر توسط «ساياچى‌ها» اجرا مى‌شد که در روستاها و گذر از روستایی به روستاى ديگر و شهرى به شهرى ديگر، مژده رسيده بهار را مى‌دادند.

عید نوروز در آذربایجان شرقی

در سفره نوروز، به‌خصوص درگذشته خوراکی‌هایی مثل ماست دست نزده، برنج سفيد پخته يا خام، گوشت و غذاهایی که نشانه برکت و محصول خوب باشد، می‌گذارند. در بعضی مناطق آذربايجان شرقی، مردم کوزه يا کاسه‌اى آب را نزد روحانى محل مى‌برند و روحانى چهل بار سوره ياسين مى‌خواند و در ظرف آن‌ها فوت می‌کند. سپس اين آب تبرک را بر گوشه و کنار خانه به‌خصوص بر روی دام‌ها و محصولات مى‌ريزند و به کودکان مى‌دهند تا هم برکت و بارورى را زياد کند و هم شفا بخشد.

پوشش

لباس محلی تبریز و لباس‌های محلی ایل‌های مشهور آذربایجان شرقی مثل شاهسون و ارسباران، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های فرهنگی این استان است. مردان ایل پوشاک اختصاصی ندارند، کت و شلوار و کلاه آنان معروف به کِپی پوشاک مردان شاهسونی است.

فرم و شکل پوشاک زنانه در مناطق عشایری آذربایجان بیشتر به شکل قدیم و شامل پیراهن بلند، دامن چین‌دار بلند و چارقد می‌شود. رنگ‌های به‌کاررفته در پوشاک زنان اغلب رنگ‌هایی با زمینه روشن و گل‌دار است و نوع پارچه، دوخت، تزیین و نام انواع پوشاک و زیورهای زنانه در نزد ایلات و عشایر از تنوع چشمگیری برخوردار است.

مشاهیر و هنر

از گذشته قرار گرفتن شهر تبریز در انتهای مسیر تجارت ایرانیان به غرب و واقع‌شدن در مسیر جاده ابریشم علاوه بر رونق تجارت، باعث رونق فرهنگ و هنر در این شهر شده است. ایجاد مدارسی مثل ربع رشیدی نیز به این رونق اضافه کرده است. در دوران معاصر تأسیس مدرسه مموریال در اواخر قرن نوزدهم و بعدها ایجاد دانشگاه تبریز و همچنین وجود جریان‌های روشنفکر در این شهر به رونق تبادلات فرهنگی این شهر اضافه کرده. تبریز خاستگاه یکی از مکتب‌های نگارگری ایران است که با نام همین شهر، «مکتب تبریز»، شناخته می‌شود.

ازجمله بزرگانی که در خاک تبریز پرورش‌یافته‌اند، می‌توانیم به قطران تبریزی، تاج‌الدین تبریزی، بدیع‌الزمان تبریزی و سید محمدحسن شهریار اشاره‌کنیم.

جاذبه های گردشگری

جاذبه های تاریخی

یکی از مهم‌ترین بناهای قدیمی تبریز، مسجد کبود است. این مسجد بر اساس کتیبه سردر آن در سال ۸۴۵ هجری شمسی و در زمان سلطان جهانشاه، مقتدرترین حکمران سلسله قراقویونلو و به دستور دختر او صالحه خانم بنا شده است. کاشی‌کاری‌های مسجد کبود شهرت جهانی دارد. از دیگر بناهای دیدنی تبریز می‌توان به خانه مشروطه، خانه بهنام، خانه گنجه ای زاده، کاخ کلاه فرنگی و مسجد جامع تبریز اشاره‌کنیم.

بدون شک ارگ علیشاه یا ارگ تبریز، یکی از فاخرترین آثار تاریخی این مرز و بوم است. بنای اولیه این ارگ در بین سال‌های ۷۱۸ تا ۷۳۹ هجری قمری بنا شد. این ارگ در میانه پروسه ساخت فروریخت و تکمیل آن ناتمام ماند و نکته جالب اینجا است که بعدها در جنگ ایران و روسیه ارگ تبریز به ارگی نظامی تبدیل شد.

یکی از زیباترین دیدنی‌های تبریز، در کوه عون بن علی قرار دارد. در این رشته‌کوه آرامگاهی وجود دارد که قدمت آن به عصر ایلخانان برمی‌گردد.

از دیگر بناهای به‌جامانده در تبریز باید به مقبره الشعرا، مسجد جامع، کاخ و موزه شهرداری وموزه قاجار (خانه امیرنظام گروسی) اشاره کرد.

جاذبه های طبیعی

از جاذبه‌های طبیعی تبریز می‌توانیم به دره لیقوان، پارک ائل گلی، کوه‌های آلاداغ لار، پارک بزرگ تبریز، سد امند، پارک ملی کنتال و بسیاری از جاذبه‌های دیگر اشاره کرد.

غذای محلی

کوفته تبریزی

تبریز شهری با غذاهای خوشمزه است، ازجمله غذاهای سنتی تبریز می‌توانیم به دلمه برگ مو، کوفته‌تبریزی و کوکو اشاره‌کنیم.

سوغاتی

بدون شک بهترین سوغاتی‌های تبریز، شیرینی‌های خوشمزه این شهر است. ازجمله لذیذترین شیرینی‌ها و سوغاتی‌های تبریز می‌توان به قرابیه، باقلوا، آجیل، نوقا، شکلات تسبیحی و لبنیات اشاره کرد.

صنایع دستی

صنایع‌دستی زیبای این شهر تاریخی هم کم نیست، محبوب‌ترین صنایع‌دستی تبریز عبارت‌اند از: فرش و قالی، ورنی بافی، چرم‌دوزی، گلیم‌بافی، سفال و سرامیک، قلم‌زنی، سبدبافی و منبت‌کاری.